ΚΟΚΑΪΝΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η κοκαΐνη απομονώθηκε από τα φύλλα του θάμνου Erythroxylon coca, ο οποίος ευδοκιμεί σε μεγάλα υψόμετρα της Νότιας και της Κεντρικής Αμερικής. Οι Ισπανοί κατακτητές το 1530 παρατήρησαν ότι οι Ίνκας, πιθανότατα οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν φύλλα κόκας, τα μασούσαν ανάμεικτα με κομματάκια ασβεστόλιθου ή στάχτες για ευχαρίστηση ή για να αντέξουν τις δύσκολες εργασίες, την πείνα και την δίψα. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν σε θρησκευτικές τελετές. Τo μάσημα των φύλλων συνεχίζεται ακόμα και σήμερα στην Κολομβία, στο Περού, στον Ισημερινό και στη Βολιβία ακόμη και από τουρίστες, καθώς βοηθά στην αντιμετώπιση της ‘‘Νόσου του Μεγάλου Υψομέτρου’’. Ωστόσο, η συγκεκριμένη ενέργεια δε σχετίζεται με τη χρήση της κοκαΐνης ως ναρκωτική ουσία, αφού τα φύλλα περιέχουν μόνο 0,5-1% κοκαΐνη, που απορροφάται αργά από τον οργανισμό χωρίς να επιφέρει καμία παρενέργεια.
Ο πρώτος που απομόνωσε την κοκαΐνη στην κρυσταλλική μορφή της από τα φύλλα του Erythroxylon coca ήταν ο Γερμανός χημικός Wohler το 1858, ο οποίος και διαπίστωσε ότι προκαλεί αναισθησία στη βλεννογόνο της γλώσσας. Οι μελέτες που πραγματοποίησε ο Freud σχετικά με την κλινική χρήση της κοκαΐνης χαρακτηρίζουν την αποκαλούμενη «περίοδο της κοκαΐνης» (1884-1887). Η μελέτη του Freud έστρεψε την προσοχή των ιατρών στην κοκαΐνη και ο οφθαλμολόγος Karl Kohler επέκτεινε τη χρήση της, ανακαλύπτοντας πως λειτουργεί αναισθητικά και στο μάτι.
Πριν το 1906, εταιρίες παρασκευής αναψυκτικών τύπου cola, χρησιμοποιούσαν την κοκαΐνη με πρόφαση κάποιες αρωματικές ιδιότητες, τις οποίες υποτίθεται πως έχει. Η χρήση της για προσωπική ευχαρίστηση παρατηρήθηκε αργότερα.
Από το 1914, η κατανάλωση κοκαΐνης απαγορεύτηκε στα περισσότερα κράτη του κόσμου, ενώ στη σύγχρονη ιατρική η κοκαΐνη χρησιμοποιείται ως τοπικό αναισθητικό για τις βλεννογόνους και ως ισχυρό παυσίπονο σε ορισμένες περιπτώσεις.

ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ
Η κοκαΐνη είναι μία λευκή, άοσμη κρυσταλλική σκόνη που ανήκει στις διεγερτικές εξαρτησιογόνες ουσίες. Το όνομά της προέρχεται από τον θάμνο Erythroxylon coca, από τον οποίο και παράγεται. Άλλες ονομασίες της κοκαΐνης είναι : κρυσταλλική σκόνη, coke, C, χιόνι, αναψυκτικό, κοκό, κόκα και blow.
Η (υδροχλωρική) κοκαΐνη είναι ψυχοτρόπος ουσία που διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, ενώ έχει και ιδιότητες αναισθητικού. Συνήθως εισπνέεται από τη μύτη, αλλά μπορεί να διαλυθεί και να γίνει ενέσιμη. Επίσης, από κάποιους χρήστες καπνίζεται. Μπορεί να αναμειχθεί με ηρωίνη, ένας συνδυασμός αρκετά επικίνδυνος, που μπορεί να επιφέρει ακόμη και θάνατο.
Η διάρκεια και ο χρόνος δράσης της κοκαΐνης εξαρτάται από τη συναισθηματική φόρτιση του ατόμου, από την ποσότητα της ουσίας και τον τρόπο χορήγησης. Παρατηρείται μεγάλη ποικιλία στις σωματικές και ψυχικές εκδηλώσεις, ανάλογα με το χρήστη.

Σωματικές Επιδράσεις: Το άτομο μπορεί στην αρχή να είναι εύθυμο, δραστήριο, να μην νιώθει κούραση, ενώ παράλληλα να εκδηλώνει ανησυχία, νευρικότητα, εριστικότητα και άγχος. Τα συμπτώματα γενικά περιορίζονται στον χρόνο που η κοκαΐνη κυκλοφορεί στο αίμα. Μία άλλη κύρια επίδρασή της στον οργανισμό είναι η ταχυκαρδία και η αύξηση της συστολικής αρτηριακής πίεσης. Η κοκαΐνη συνδέεται και με καρδιακά προβλήματα, ενώ έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις θανατηφόρων καρδιακών επεισοδίων.
Η μακρά ή εκτεταμένη χρήση μπορεί να έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη χρόνιας φλεγμονής, ιστικής νέκρωσης και έλκους της βλεννογόνου της μύτης, με κατάληξη τη διάτρηση του ρινικού διαφράγματος. Καθώς η κοκαΐνη προκαλεί ανορεξία, χρόνιοι χρήστες ίσως αντιμετωπίσουν προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την απώλεια βάρους και τον υποσιτισμό.

Ψυχολογικές Επιδράσεις: Μακροχρόνια χρήση ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχωσικά επεισόδια, με συμπτώματα παραληρήματος και παραισθήσεων. Σε επόμενο στάδιο, το άτομο μπορεί να γίνει πολύ επιθετικό και να φθάσει σε σημείο να κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους. Η κύρια όμως ψυχολογική επίδραση της κοκαΐνης στο άτομο είναι η κατάθλιψη.

Κοκαΐνη και Εγκυμοσύνη: Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι γυναίκες που λαμβάνουν κοκαΐνη είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα, όπως αποβολή, αιμορραγίες, πρόωρος τοκετός και θνησιγονία (γέννηση νεκρού εμβρύου). Ακόμη, το νεογνό μπορεί να γεννηθεί κανονικά, αλλά να παρουσιάσει σωματικές δυσπλασίες.

ΚΟΚΑΪΝΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ
Εξάρτηση είναι η συνεχής ανάγκη για τη χρήση μιας ουσίας, η οποία μπορεί να είναι είτε σωματική, είτε ψυχική. Δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί εάν η κοκαΐνη προκαλεί σωματική εξάρτηση, το σίγουρο όμως είναι πως προκαλεί έντονη ψυχική εξάρτηση.

Χαρακτηριστικά εξάρτησης: Ο χρήστης κοκαΐνης βρίσκεται σε μία συνεχή και έντονη αναζήτησή της, επειδή του λείπει το αίσθημα της μεγάλης ευφορίας και υπερδιέγερσης που νιώθει όταν βρίσκεται υπό την επήρειά της. Το κύριο χαρακτηριστικό του συνδρόμου στέρησης από την χρήση κοκαΐνης είναι πως το άτομο πέφτει σε κατάθλιψη, όταν δεν βρίσκεται υπό την επίδρασή της.
Σε χρόνια χρήση, αναπτύσσεται και το φαινόμενο της «αντίστροφης ανοχής». Πρόκειται για το φαινόμενο στο οποίο ο οργανισμός καθίσταται ολοένα και πιο ευαίσθητος στη δράση της ουσίας.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ
Δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη θεραπεία της εξάρτησης από κοκαΐνη σε σχέση με άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες. Το άτομο που είναι εξαρτημένο από κοκαΐνη μπορεί να αναζητήσει βοήθεια από τον γιατρό του ή να απευθυνθεί σε ένα ειδικευμένο κέντρο. Σε κάποιες περιπτώσεις απαιτείται εισαγωγή του σε μια θεραπευτική δομή, σε άλλες όμως μπορεί να παρακολουθήσει κάποιο ανοιχτό θεραπευτικό πρόγραμμα, όπου δεν απαιτείται η παραμονή του στη δομή.
Το άτομο στη θεραπεία διέρχεται μέσα από κάποια στάδια, τα οποία χαρακτηρίζονται από μεταβολές στη διάθεσή του. Σ' ένα από αυτά οι θεραπευόμενοι αποκτούν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αναπτύσσουν το αίσθημα ότι όλα βρίσκονται υπό έλεγχο. Το άτομο μπορεί να νομίζει ότι είναι εύκολο να κρατηθεί μακριά από την χρήση κοκαΐνης, αλλά η αλήθεια είναι ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα υποτροπής. Γι’ αυτό το λόγο προτείνεται το άτομο να βρίσκεται σε συνεχή επαφή με τη θεραπευτική δομή.
Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι υπάρχει φαρμακευτική θεραπεία για την κοκαΐνη. Η χρήση υποκατάστατων, η οποία είναι διαδεδομένη στην περίπτωση της απεξάρτησης από οπιοειδή και νικοτίνη, δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα σε χρήστες κοκαΐνης. Σε ορισμένες χώρες, γίνονται επί του παρόντος σημαντικές επενδύσεις στην έρευνα για εύρεση εναλλακτικών επιλογών θεραπείας. Κατά τη διαδικασία της απεξάρτησης ο ασθενής παρουσιάζει σημαντικές αλλαγές στη διάθεσή του και η χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων έχει κάποια θετικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή, μολονότι έχουν δοκιμαστεί κλινικά κάποια σκευάσματα. Σε χρόνιους χρήστες χορηγούνται φάρμακα ανάλογα με τα προβλήματα που πιθανότατα έχουν προκύψει από τη χρήση της ουσίας.
Ο συνδυασμός διαφόρων ψυχοκοινωνικών θεραπευτικών παρεμβάσεων θεωρείται επί του παρόντος η πλέον υποσχόμενη θεραπευτική επιλογή για τους χρήστες κοκαΐνης. Στη θεραπεία, καλό είναι να συμμετέχουν η οικογένεια, οι φίλοι και άλλα μέλη του κοινωνικού δικτύου του ατόμου.
Η θεραπευτική διαδικασία συνίσταται στην εκπαίδευση των ατόμων με στόχο:
• την πραγματοποίηση κοινωνικών επαφών,
• τη βελτίωση της αυτοεικόνας τους και
• την εξεύρεση εργασίας και ανταποδοτικών ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
Απώτερος στόχος είναι η καθιέρωση ενός διαφορετικού τρόπου ζωής (Roozen κ.ά., 2004).

Τα τελευταία δέκα χρόνια δίνεται μεγάλη έμφαση στον τομέα της πρόληψης, ακολουθώντας την κλασική άποψη ότι «η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία». Άποψη αναμφισβήτητα σωστή, η οποία όμως εγείρει ένα μείζον μεθοδολογικό ερώτημα: με ποιόν τρόπο γίνεται η πρόληψη;

1. Πρόληψη της χρήσης κοκαΐνης δεν σημαίνει απλώς και μόνο ενημέρωση (υγειονομική διαφώτιση, κατά τον παλαιότερο όρο). Η ενημέρωση μπορεί να αυξήσει το επίπεδο γνώσεων, αλλά δεν συνεπάγεται και την τροποποίηση των στάσεων και της συμπεριφοράς των ατόμων. Για παράδειγμα, τα όσα γνωρίζουμε σήμερα για τις ολέθριες συνέπειες του καπνού δεν έχουν εμποδίσει ούτε τους γιατρούς από το να καπνίζουν. Η πρόληψη, για να είναι αποτελεσματική, οφείλει να συμπληρώνει την πληροφόρηση με μια εκπαιδευτική διαδικασία που να συμβάλλει στην διαμόρφωση μιας πιο υπεύθυνης στάσης σε σχέση με τις επιλογές που κάνει το άτομο στη ζωή του. Αυτό γίνεται με διάφορες σύγχρονες μεθόδους ενεργητικής μάθησης.

2. Παράλληλα, σημαντικός παράγοντας είναι και η λήψη κάποιων ευρύτερων κοινωνικών μέτρων. Ένα παράδειγμα είναι αυτό του περιορισμού της έμμεσης «διαφήμισης» ψυχοτρόπων ουσιών μέσα από τα ΜΜΕ. Η γενικότερη αντίληψη που προβάλλεται μέσα από διάφορες εκπομπές, ότι το χτίσιμο μιας καριέρας και η συνακόλουθη κοινωνική καταξίωση πολλών δημοφιλών προσώπων (ηθοποιών, τραγουδιστών κλπ) συνοδεύεται από τη χρήση διεγερτικών ουσιών, αποτελεί λανθασμένο πρότυπο για τους νέους. Αυτό έχει οδηγήσει στην αντίληψη ότι ουσίες, όπως η κοκαΐνη, βοηθούν την ένταξη στο χώρο του θεάματος και των καλλιτεχνών.

3. Πρόληψη δεν σημαίνει άμεσα αποτελέσματα. Η αλλαγή στάσεων και η διαμόρφωση πιο υπεύθυνης συμπεριφοράς δε μπορεί να λάβει χώρα με πυροσβεστικού τύπου παρεμβάσεις. Χρειάζεται συνέχεια και συνέπεια στα προγράμματα, μέχρι να φανούν τα πρώτα αποτελέσματα.

Είναι προφανές ότι το ζήτημα των ναρκωτικών αποτελεί βασικό στόχο των φορέων της πρόληψης και προσεγγίζει ποικίλους άλλους τομείς της κοινωνίας. Σε τελική ανάλυση μας αφορά όλους.